Daarom een duik in de diepte van de wereld van soja.
Milieudefensie heeft een onderzoek laten uitvoeren naar soja, wat Profundo in 2012 heeft gepubliceerd (zie hier het rapport). In hoofdstuk 2 wordt een goede uitleg gegeven over soja, waar in deze blog gebruik van is gemaakt.
Wat is soja
Soja is een peulvrucht en een eenjarig gewas (Glycine max) dat een eetbare boon oplevert met een hoog gehalte aan eiwitten (35 - 40%) en vetten (18 a 19%). Soja wordt geteeld in gematigde, subtropische en tropische klimaten.Wereldwijde productie
De wereldwijde productie van soja is sterk gegroeid in de afgelopen 60 jaar. In 1961 was de productie (volgens OurWoldInData) ongeveer 27 MTon per jaar. Deze was in 2018 toegenomen tot 349 MTon per jaar. Dit komt neer op een gemiddelde jaarlijkse groei van de productie over een periode van 57 jaar van 4,6 % per jaar. Dat is enorm.Alle top 5 producenten voor elk decennium zijn bepaald tussen 1961 en 2018, en deze negen landen zijn in onderstaande grafiek weergegeven (logaritmische schaal), op de rechter-as staat de mondiale productie op de linker-as de nationale productie.
|
| Bron: https://ourworldindata.org/soy |
Te zien is dat de groei per land sterk verschilt. Een land als Japan produceerde in 2018 minder soja dan in 1961. In Indonesie en China is de productie met ongeveer 1,4% per jaar gegroeid. De VS is sinds 1961 altijd de grootste soja producent geweest, waarbij de productie over die periode is gegroeid met 3,4% per jaar. Dubbelcijferige jaarlijkse groeicijfers over deze 57 jaar zijn opgetreden in Brazilie (11,24%), India (14,9%) en Argentienie (20,4%). De top 5 van grootste producenten is sinds 2000 niet meer gewijzigd (hoewel Brazilie op het punt staat om de VS van de troon te stoten), terwijl de groei in de laatste 30 jaar bij alle landen wel (iets) is afgenomen (1 tot 6% groei per jaar).
Verwerkingsproces van soja
Het grootste deel van de sojabonen wordt ‘gecrusht’ (vermalen), wat drie sojafracties oplevert:- sojameel (door sommigen sojaschroot genoemd)
- sojaolie
- de hullen
Bij het crushen van 1000 kg sojabonen is de verdeling als volgt (bron):
- 790 kg sojameel
- 190 tot 200 liter sojaolie
- 20 kg sojahullen
Dus grofweg 80% van de boon is sojameel en 20% is sojaolie.
Voor het crushen worden de bonen van hun hullen ontdaan. Het sojameel dat bij het crushen overblijft is eiwitrijk en vezelarm. Dit wordt vooral gebruikt als eiwithoudende grondstof voor veevoeder, en is erg populair omdat het eiwitgehalte extreem hoog is (grofweg 40 tot 50%). Het wordt voor het grootste deel in voer voor kippen en varkens gebruikt, maar wordt ook in melkveevoeder en in melkvervangers voor mestkalveren verwerkt. Sojameel wordt verder gebruikt voor humane consumptie voor noedels, babyvoeding, meel, ontbijtgranen en andere voedingsproducten. Daarnaast wordt (op dit moment nog op beperkte schaal) het soja-eiwit (lecithine) uit sojameel gewonnen, soja-eiwit concentraten en geïsoleerde soja-eiwitten die toegepast worden in menselijke voedingsproducten.
De hullen (die relatief arm aan stikstof zijn) maken een klein percentage van de opbrengst van het crushen uit en worden vooral in andere soorten veevoer verwerkt (anders dan die waar het eiwitrijke sojameel belangrijke is).
De sojaolie die uit de sojabonen wordt geperst komt terecht in levensmiddelen, cosmetische producten, wasmiddelen en industriële producten. Sojaolie wordt bijvoorbeeld gebruikt als bakolie en in voedingsproducten als mayonaise, margarine, sauzen, soepen en dressings, maar ook in brood, gebak en banket, kant-en-klaar maaltijden, graanproducten, zoutjes, koek, snoep, ijs en andere desserts.
Verder wordt met name in de Verenigde Staten en Brazilië steeds meer sojaolie gebruikt om biodiesel te produceren. Overheidsbeleid in veel landen leidt ertoe dat er de laatste jaren steeds meer biodiesel in de tanks van auto’s en vrachtwagens terecht komt.
Een beperkt deel van de sojabonen wordt direct gebruikt als nieuw zaaigoed, maar ook voor het maken van producten zoals sojamelk, tofu etc.
 |
| Bron: https://assets.rikolto.org/paragraph/attachments/02_joris_relaes_ilvo_02.pptx |
Hoe is de verdeling van het sojagebruik over de verschillende productgroepen?
OurWoldInData heeft een helder overzicht op haar website staan (zie onderstaande afbeelding), waar het mondiale sojagebruik per sector is weergegeven. Opgemerkt wordt dat het hierbij zo kan zijn dat een deel van de boon door sector A en een ander deel van de boon door sector B wordt gebruikt, terwijl sector C de gehele boon gebruikt, OurWoldInData heeft voor dit overzicht het totale gewicht bepaald wat elke sector wordt gebruikt). Volgens OurWoldInData (op basis van gegevens over de periode 2017 tot 2019) werd op mondiaal niveau de meeste soja gebruikt in de agrarische sector (77%). Melk- en vleeskoeien kregen 1,9% van de mondiale productie, varkens 20% en kippen 37%, dit was soja verwerkt tot mengvoer - vanwege het hoge eiwitgehalte van soja groeien de dieren snel als ze soja eten. Daarnaast ging 7% van de mondiale productie direct als soja naar vee (niet gespecificeerd welk vee). Eten voor de mensheid gebruikte ruim 19% van de soja, onder andere voor de productie van tofu en sojamelk. Daarnaast gebruikt de industrie nog een klein deel (3,8%).
Opgemerkt wordt dat de verdeling dierlijke producten versus menselijke consumptieproducten en industrie grofweg overeen komt met de sojameel/sojaolie verdeling van 80% : 20%, immers het meeste meel gaat naar de dieren en de meeste olie wordt verwerkt in menselijk voedsel en industriele producten.
|
| Bron: https://ourworldindata.org/soy |
Soja in Nederland
Nederland is een handelsland. Tussen 2009 en 2013 importeerde Nederland jaarlijks tussen de 8,2 en 9,2 MegaTon aan soja (ongeveer 3 a 4% van de wereldwijde productie) en werd er 7,2 tot 7,7 MegaTon geexporteerd (doorvoer dus). Hierbij gaat het om sojameel, sojaolie en sojabonen. Voor de Nederlandse markt bleef 1 tot 1,4 MegaTon achter (bron soja barometer 2014). Volgens de website van diervoedingsproducent Coppens waren deze cijfers in 2018 iets anders, zoals onderstaande afbeelding van hun website laat zien: de import van soja zou volgens Coppens verminderd zijn tot 6,96 MegaTon en de export 4,09 MegaTon, orde grootte echter redelijk gelijk. Een groot deel van de geimporteerde sojabonen wordt in Nederland gecrusht. In Nederland waren er in 2014 twee crush faciliteiten (bron) van ADM in Rotterdam en van Cargill in Amsterdam (zie voor meer info over de cruciale rol van deze twee bedrijven in de wereldhandel, deze blog).
|
| Bron: https://www.coppens.nl/coppens/mvo/soja-en-diervoeding-nederlandse-cijfers |
Vergelijking van de gegevens van OurWorldInData (waarbij de Animal feed stroom van 77% omgerekend is naar 100% voor vergelijking) en de gegevens van Coppens laten zien dat het verbruik van soja door kippen en varkens redelijk gelijk is; het percentage van de gebruikte soja in Nederland wat door de koeien wordt gegeten is in Nederland veel hoger dan het percentage wat mondiaal door koeien wordt gegeven (24% voor Nederland versus 2,5% tot mogelijk 11,5% wereldwijd). Mogelijk komt dit omdat Nederland relatief veel koeien heeft, die soja krijgen in de vorm van melkveevoeder en in melkvervangers voor mestkalveren.
Prijsontwikkeling van Soja
Onderstaande afbeelding geeft de maandprijzen in dollar per ton van sojabonen, sojameel en sojaolie weer tussen 1990 en 2021, verkregen van de IMF website (bron); dagpieken kunnen dus hoger zijn. Te zien is dat de prijs van alle drie de producten door de tijd redelijk gelijk op blijft gaan. Alleen bij pieken lijkt de prijs van sojaolie sterker te stijgen dan die van de twee andere producten.
|
| Bron data: https://www.imf.org/-/media/Files/Research/CommodityPrices/Monthly/external-datadecember.ashx |
Deze wereldmarkt prijzen resulteren erin dat sojameel op de Nederlandse markt ergens tussen de 300 een 500 euro per ton kost. Sojahullen kosten ergens tussen de 100 en 200 euro per ton. Sojaolie is in het afgelopen jaar in prijs verdubbelt en kostte in november 2021 ca 1300 euro per ton.
Een vraag die af en toe terugkomt is, in hoeverre nu de sojaolie of het sojameel de aanjager is van de stijging van de sojaproductie, oftewel, zorgt de (groei van de) veestapel ook voor een grotere sojaproductie (en daarmee mogelijk ook ontbossing). Deze vraag kan ook worden omgedraaid, als de veestapel stopt met het gebruiken van soja, wat gebeurt er dan met de sojamarkt.
Om daar iets over te kunnen zeggen is uitgaande van de 80/20 verhouding van sojameel en -olie het percentage bepaald wat meel en olie op de wereldmarkt kosten ten opzichte van de wereldmarktprijs van de boon. Dus stel dat:
- de boon $100 kost,
- het meel $80 kost
- en de olie $250 kost
dan geeft dat
- voor meel: $80/$100*80% = 64%
- voor de olie: $250/$100*20% = 50%
- totaal 114% ten opzichte van de aankoopprijs van de boon.
Oftewel, in dat geval kun je met meel of olie alleen nooit winst maken, alleen door het samen te verwerken en te verkopen kun je de kosten van de boon terugverdienen. In onderstaande afbeelding is de verhouding van olie en meel ten opzichte van de prijs van de boon sinds 1990 weergegeven. De afbeelding laat duidelijk zien dat om boven de 100% te komen - dus winst te maken - beide producten verkocht moeten worden. Hoewel sojameel een lagere verkoopprijs per ton heeft, is de totale waarde van het sojameel per boon groter dan de waarde van de sojaolie per boon. Beiden zijn dus van belang voor een gezond businessplan.
|
| Bron data: https://www.imf.org/-/media/Files/Research/CommodityPrices/Monthly/external-datadecember.ashx |
Het is lastig om te bepalen wie hierbij de aanjager is. Het rapport van Profundo geeft een overzicht van hoe wereldwijd de sojaolie wordt gebruikt tussen 1966 en 2011. Het laat zien dat de voeding nog steeds de grootste gebruiker is van sojaolie, wel is het gebruik voor biobenzine toegenomen, waardoor het industriele gebruik een groter deel van de sojaolie is gaan gebruiken.
|
| Bron: https://www.profundo.nl/download/md12101/ |
Door de toename van biobrandstoffen groeit de vraag dus naar sojaolie (onderdeel van industrieel gebruik in bovenstaande afbeelding).
Tegelijkertijd groeit de veestapel wereldwijd ook nog steeds (groeiende welvaart = groeiende vleesconsumptie). Hierbij is het belangrijk om twee dingen te realiseren: 1. de wereldbevolking groeit, maar de vleesconsumptie per hoofd van de bevolking groeit ook (zie eerste onderstaande grafiek). 2. Binnen de groeiende vleesconsumptie zijn het de varken-, kip- en visconsumptie per hoofd van de bevolking die toenemen (zie tweede onderstaande grafiek). Juist aan varkens en kippen wordt veel sojameel gegeven.
 |
| Bron: http://na.unep.net/geas/getuneppagewitharticleidscript.php?article_id=92 |
 |
| Bron: http://wholehealthsource.blogspot.nl/2012/04/global-meat-production-1961-2009.html |
Er zijn dus duidelijke drivers voor gebruik van meer sojaolie (biobrandstoffen) en voor gebruik van sojameel. Gezien de sterke stijging van de consumptie van kippen- en varkensvlees als gevolg van bevolkings- en welvaartstoename lijkt het plausibeler dat sojameel een sterkere drijver is voor de toenemende sojaproductie dan sojaolie. Als biobrandstoffen echt booming worden kan dit echter omslaan.
Door sojameel steeds sojaschroot te noemen wordt mijns inziens gedaan alsof het een afvalproduct of restproduct is (schroot heeft een veel negatievere klank dan meel), en wordt mogelijk gepoogd om het belang van sojameel in de gehele business case te verdoezelen. Iets vergelijkbaars is gebeurt bij pesticiden: deze worden tegenwoordig veelal gewasbeschermingsmiddelen genoemd, terwijl deze stoffen het ecosysteem (maar ook ons eigen innerlijke ecosysteem) aantasten en daarmee de bodemvruchtbaarheid (of onze eigen gezondheid) op de lange termijn sterk aantasten en mogelijk kapot maken.
Concluderend is wel duidelijk dat als besloten wordt om te stoppen met het voeren van soja aan dieren, hierdoor of de prijs van sojaolie sterk moet stijgen (orde grootte 200%) om nog winst te kunnen maken, waarbij de industrie met een enorme partij restafval blijft zitten. Indien die prijsstijging niet kan worden gerealiseerd zal de productie van soja in elkaar storten, met alle gevolgen van dien voor de voedingsmiddelen industrie en de biobrandstoffen sector.
Conclusie
Soja is een eenjarige gewas wat wordt geteeld in gematigde, subtropische en tropische klimaten. De boon die aan de sojaplant groeit wordt gescheiden in 3 delen: de sojahul, de sojaolie (grofweg 20% van de boon) en het sojameel (grofweg 80% van de boon). De boon heeft een zeer hoog eiwitgehalte, maar het sojameel nog meer (tot wel 50% eiwit). Een zeer groot deel van de sojameel wordt daarom gebruikt als voer bij de dieren (vooral voor kippen en varkens) omdat deze daar sneller van groeien. De sojaolie wordt gebruikt in levensmiddelen, cosmetische producten, wasmiddelen en industriële producten (biobenzine).De wereldwijde productie is tussen 1961 en 2018 toegenomen van 27 MTon per jaar naar 349 MTon. De grootste productie vindt plaats in de VS, Brazilie en Argentinie.
Sojaolie kost grofweg twee keer zoveel als sojameel. Alleen als er een goede markt voor beiden is, kan er geld worden verdient met de productie van sojabonen. Als de vraag naar sojameel zou wegvallen (bijvoorbeeld doordat de veehouderij stopt met het gebruik van soja), valt daarmee ook het hele business model voor de productie van soja.
Bronnen:
- https://www.abzdiervoeding.nl/grondstoffen/april17/- https://www.boerderij.nl/soja-in-veevoer-geen-restproduct
- https://www.bothends.org/uploaded_files/document/Soja_Barometer_2014_NL.pdf
- https://www.cbs.nl/nl-nl/achtergrond/2014/33/achtergrondinformatie-en-handelsstromen--soja--
- https://www.coppens.nl/coppens/mvo/soja-en-diervoeding-nederlandse-cijfers
- https://www.imf.org/-/media/Files/Research/CommodityPrices/Monthly/external-datadecember.ashx
- https://www.indexmundi.com/commodities/?commodity=soybean-oil&months=240¤cy=eur
- https://www.melkvee.nl/artikel/411950-waarom-sojaschroot-populair-blijft-ook-als-de-prijs-omhoog-gaat/
- https://www.nevedi.nl/nieuws/columnoverzicht/blog?blogpostid=2916385
- https://ourworldindata.org/soy
- https://www.pbl.nl/en/publications/meat-dairy-and-fish-options-for-changes-in-production-and-consumption
- https://www.profundo.nl/download/md12101
- https://www.profundo.nl/download/sojacoalitie1410
- https://www.profundo.nl/projecten/verdeling-van-de-economische-waarde-van-de-mondiale-sojateelt
- https://archief.veeteelt.nl/nieuws/voeding/2012/grootste-deel-sojameel-gaat-veevoeders
- https://www.veganisme.org/informatie/is-het-vegan/ingredienten/soja/
- https://nl.wikipedia.org/wiki/Sojaboon
Geen opmerkingen:
Een reactie posten