Vrijheid (4): hoe kolonialisme en suprematiedenken de vrijheid van velen beperkt

Vrijheid wordt door velen (zij die de vrijheid hebben) gezien als een groot goed wordt gezien. Maar lang niet iedereen is vrij, onze vrijheid staat onder druk, met allerlei bijkomende emoties zie bijvoorbeeld deze column van Arjen van Veelen in de NRC. 

Maar wat wordt bedoeld met vrijheid? Hoe definieer je vrijheid? Dat blijkt in allerlei discussies over vrijheid (en democratie) best lastig te zijn. 

 

Het vrijheid-framework: de 8 opeenvolgende vrijheden

Kishore Mahbubani heeft in zijn boek de eeuw van Azie een zeer inzichtelijke framework van de 8 opeenvolgende vrijheden gegeven wat ik in een eerdere blog heb uitgelegd (zie ook onderstaande tabel). Bij dit framework geldt: als een vrijheid wegvalt, vervallen ook de opvolgende vrijheden. Een voorbeeld: als er een grote kans is dat je zonder reden op straat kan worden doodgeschoten (vrijheid no. 2), is het erg lastig om je druk te maken over of je mag denken of zeggen wat je wilt, laat staan of je mag kiezen wie je leider is die over je regeert. 

In onze tijd staan alle 8 de vrijheden wereldwijd op een of allerlei manieren onder druk, met als uiteindelijke kind van de rekening onze democratie, de laatste en achtste vrijheid.

Belasting en vermogen in relatie tot het functioneren van onze samenleving

In een eerdere blog heb ik de 8 elkaar opvolgende vrijheden de revue laten passeren, zoals door Kishore Mahbubani in zijn boek "de eeuw van Azie" is uitgelegd. De eerste vrijheid is de vrijheid van gebrek (1), de laatste en hoogste vrijheid is de vrijheid om zelf je leiders te kunnen kiezen (8). Deze vrijheden volgen elkaar op: als aan een vrijheid niet wordt voldaan, zijn de bovenliggende vrijheden ook niet meer van belang. Als er willekeur heerst en je zo op straat gearresteerd kunt worden, en dus de rechtstaat niet wordt gerespecteerd (5), ga je jezelf censureren en niet meer alles zeggen (7) en worden verkiezingen vaak een schijnvertoning.
Als echter aan de eerste 7 vrijheden is voldaan en je daarmee genoeg geld hebt om te overleven (1), je kunt gaan, staan waar (4), en denken (6) en zeggen (7) wat je wilt, en de overheid de rechtstaat respecteert (5), alleen dan is de kans groot dat mensen actief participeren, en diegenen kiezen die hun echt kunnen vertegenwoordigen voor de lange termijn en kan daarmee een democratie goed functioneren. Vallen tussenliggende vrijheden weg, dan kiest men eerder een sterke man die direct aan de korte termijn belangen kan voldoen, en is er een voedingsbodem voor populisme.
Een democratie kan daarmee dus alleen goed functioneren als er een brede middenklasse is, die niet veel tijd kwijt is aan geld en eten bij elkaar werken om te overleven. Deze middenklasse is van belang om het evenwicht in de maatschappij te houden, en om te voorkomen dat macht wordt gekocht door de rijke bovenkant, zodat een oligarchie kan ontstaan (zie bijvoorbeeld het verkiezingssysteem in de VS waar je zonder geld van donoren haast geen campagne kunt voeren en dus niet bekend wordt bij de kiezers en dus niet verkozen kan worden).

Vrijheid (1), waar hebben we het eigenlijk over

Vrijheid is een breed begrip. Wikipedia geeft als omschrijving “Vrijheid wordt meestal gezien als de mogelijkheid om te doen en laten wat men wil terwijl een ander dat ook kan, zowel in lichamelijke als in geestelijke zin.”
In het boek “de eeuw van Azie” van Kishore Mahbubani, maakt de schrijver een helder onderscheid in vrijheid. Hij onderscheidt 8 vormen van vrijheid:

• Vrijheid van gebrek. Heeft men altijd voldoende te eten; leidt niemand honger, is er geen hongersnood?
• Vrijheid van onveiligheid. Weet je zeker dat je veilig de straat op kunt, hoef je niet te vrezen voor je leven?
• Vrijheid van werkkeuze. Ben je lijfeigene, of kun je zelf kiezen voor wie je wil gaan werken
• Vrijheid van reizen. Mag je de grens over zonder te worden dood geschoten? En mag je ook weer zonder dat dit problemen oplevert terug komen?
• Vrijheid van willekeurige arrestaties en opsluiting. Wordt de rule of law gerespecteerd, staat er niemand boven de wet?
• Vrijheid van denken. Welke informatie is beschikbaar? Mag je daarvan denken wat je wilt?
• Vrijheid van meningsuiting. Mag alles wat bedacht wordt, ook worden gezegd?
• Vrijheid van leiders kiezen. Kan bevolking zelf kiezen wie ze de komende 4 jaar gaat regeren?

Door het onderscheid te maken in deze 8 vrijheden wordt duidelijk dat vrijheid een heel diffuus maar ook relatief begrip is. 2 voorbeelden:

China is een land met een beperkte vrijheid wordt wel eens gezegd. O ja? Ze hebben steeds meer te eten, ze hebben steeds meer veiligheid, ze mogen switchen van werkgever, ze mogen de grens over reizen, er komt steeds meer rule of law, ze mogen steeds meer vrij denken, ook zijn er tegenwoordig verkiezingen voor het kiezen van de burgemeester. Alleen de absolute vrijheid van meningsuiting en de vrijheid om de leiders in Peking te kiezen hebben ze niet. Het relatieve gebrek aan vrijheid van meningsuiting hangt sterk samen met een totaal andere cultuur, waarin trots op het land veel belangrijker is. Hiermee leek China zich te ontwikkelen tot een goede “dictatuur”, waarbij het land op basis van een visie werd ontwikkeld. Helaas heeft het land sinds 2015 een richting van meer en meer onderdrukking gekozen, waar bijvoorbeeld de Oeigoeren het slachtoffer van zijn geworden.

 
Irak is een land waar democratie is gebracht, vooral volgens de Amerikanen het hoogste goed aan vrijheid. De Irakezen hebben nu hun nieuwe leiders gekozen, alleen heeft 1 bevolkingsgroep, de Soennieten, afstand moeten doen van een deel van de macht. Hier waren ze niet tevreden mee, met als gevolg dat er nu gebrek heerst, onveiligheid, willekeur. Kortom de vrijheid is in Irak behoorlijk verminderd, terwijl de VS toch Irak kwam bevrijden van Saddam Hoesein, ze kwamen vrijheid brengen!

Hiermee wil ik maar aangeven dat vrijheid heel relatief is. Als de eerste vrijheden niet beschikbaar zijn (voedsel en veiligheid), zullen de andere vrijheden je veel minder interesseren. Het is dus een opgaande trap, elke vrijheid wordt pas belangrijk als de daarvoor genoemde vrijheden zijn geborgd.

             Vrijheid 2