Vrijheid (4): hoe kolonialisme en suprematiedenken de vrijheid van velen beperkt

Vrijheid wordt door velen (zij die de vrijheid hebben) gezien als een groot goed wordt gezien. Maar lang niet iedereen is vrij, onze vrijheid staat onder druk, met allerlei bijkomende emoties zie bijvoorbeeld deze column van Arjen van Veelen in de NRC. 

Maar wat wordt bedoeld met vrijheid? Hoe definieer je vrijheid? Dat blijkt in allerlei discussies over vrijheid (en democratie) best lastig te zijn. 

 

Het vrijheid-framework: de 8 opeenvolgende vrijheden

Kishore Mahbubani heeft in zijn boek de eeuw van Azie een zeer inzichtelijke framework van de 8 opeenvolgende vrijheden gegeven wat ik in een eerdere blog heb uitgelegd (zie ook onderstaande tabel). Bij dit framework geldt: als een vrijheid wegvalt, vervallen ook de opvolgende vrijheden. Een voorbeeld: als er een grote kans is dat je zonder reden op straat kan worden doodgeschoten (vrijheid no. 2), is het erg lastig om je druk te maken over of je mag denken of zeggen wat je wilt, laat staan of je mag kiezen wie je leider is die over je regeert. 

In onze tijd staan alle 8 de vrijheden wereldwijd op een of allerlei manieren onder druk, met als uiteindelijke kind van de rekening onze democratie, de laatste en achtste vrijheid.

Belasting en vermogen in relatie tot het functioneren van onze samenleving

In een eerdere blog heb ik de 8 elkaar opvolgende vrijheden de revue laten passeren, zoals door Kishore Mahbubani in zijn boek "de eeuw van Azie" is uitgelegd. De eerste vrijheid is de vrijheid van gebrek (1), de laatste en hoogste vrijheid is de vrijheid om zelf je leiders te kunnen kiezen (8). Deze vrijheden volgen elkaar op: als aan een vrijheid niet wordt voldaan, zijn de bovenliggende vrijheden ook niet meer van belang. Als er willekeur heerst en je zo op straat gearresteerd kunt worden, en dus de rechtstaat niet wordt gerespecteerd (5), ga je jezelf censureren en niet meer alles zeggen (7) en worden verkiezingen vaak een schijnvertoning.
Als echter aan de eerste 7 vrijheden is voldaan en je daarmee genoeg geld hebt om te overleven (1), je kunt gaan, staan waar (4), en denken (6) en zeggen (7) wat je wilt, en de overheid de rechtstaat respecteert (5), alleen dan is de kans groot dat mensen actief participeren, en diegenen kiezen die hun echt kunnen vertegenwoordigen voor de lange termijn en kan daarmee een democratie goed functioneren. Vallen tussenliggende vrijheden weg, dan kiest men eerder een sterke man die direct aan de korte termijn belangen kan voldoen, en is er een voedingsbodem voor populisme.
Een democratie kan daarmee dus alleen goed functioneren als er een brede middenklasse is, die niet veel tijd kwijt is aan geld en eten bij elkaar werken om te overleven. Deze middenklasse is van belang om het evenwicht in de maatschappij te houden, en om te voorkomen dat macht wordt gekocht door de rijke bovenkant, zodat een oligarchie kan ontstaan (zie bijvoorbeeld het verkiezingssysteem in de VS waar je zonder geld van donoren haast geen campagne kunt voeren en dus niet bekend wordt bij de kiezers en dus niet verkozen kan worden).

Vrijheid (3): Het gevaar van de nieuwe sleepwet, en de ondergang van onze privacy

De Wet op de inlichtingen- en veiligheidsdiensten, ook wel de Sleepwet genoemd, is een wet die hoognodig is, deze moet namelijk de verouderde wet uit 2002 te vervangen. Sinds 2002 is er namelijk wel het een en ander veranderd, waar deze wet op moet worden aangepast. Om even te schetsen wat er allemaal is veranderd sinds 2002: er was bijvoorbeeld nog geen Facebook (2004), Youtube (2005), glasvezel (2005), Whatsapp (2009) etc. Hieronder zie je de ontwikkeling van het internet (klik op de afbeelding voor een vergroting).

Liberalisme en ecosysteemdiensten: waarom het nooit goed zal boteren tussen deze twee

In onze wereld lijkt het Liberalisme en het vrije markt principe steeds dominanter te worden. In deze vraag-en-aanbod-balans geldt dat de hoogste bieder de nieuwe eigenaar wordt van het gewenste product. Tegelijkertijd groeit het idee dat overal een prijskaartje aan kan worden gehangen, omdat de vrije markt in staat zou zijn om de beste balans te vinden. Hoe verder dit wordt doorgetrokken, hoe duidelijker het echter ook wordt dat er grenzen zijn van waar je een prijskaartje aan zou kunnen hangen: het beïnvloed de moraal en conflicteert met collectieve goederen. Voor onze planeet is één van de belangrijkste collectieve goederen de diensten die ecosystemen leveren.

Wat is het Liberalisme

Het Liberalisme staat voor vrijheid: zoveel mogelijk vrijheid van het individu zolang hij de vrijheid van anderen maar niet beperkt, vrijheid dus om te doen en laten wat je wil op je privé domein. Tevens streeft het Liberalisme naar een vrije markt waarin de overheid zich terughoudend opstelt. Volgens het Liberalisme is de mens in staat om deze vrijheid op de juiste wijze gebruiken, omdat het Liberalisme, net als het Socialisme uit gaat van de goedheid van de mens, terwijl het Conservatisme ervan uitgaat dat de mens altijd uit is op eigen gewin ten koste van de ander.

Vrijheid (2): Spionage en Privacy

“Spionage werkt verslavend”

Een mooie quote van Thomas Drake in de NRC Next van 26 oktober 2013. Misschien een redelijk onbekende naam, maar hij was de inspiratie voor Edward Snowden om ook klokkenluider te worden. Al in 2005 bracht Drake nieuws naar buiten over wat er zoal binnen de NSA aan de gang was. Hij liet zien dat na de Twin Towers aanval in 2001 mede dankzij de mogelijkheden van moderne communicatie, privacy grondrechten aan de laars werden gelapt onder het mom van “wie niet voor ons is, is tegen ons”. En daarbij gold toen, als je voor ons bent heb je niets de verbergen, dus waarom die je moeilijk, heb je soms toch iets te verbergen? Na Drake heeft Edward Snowden laten zien dat dat motto alleen maar op een groter gebied is toegepast. De vraag wordt daardoor steeds meer, waar ligt de grens waar de overheid zich nog mag begeven? Vroeger gold, de overheid heeft niets te zoeken achter de voordeur. Maar als de burgers steeds meer via internet communiceren en de overheid alle internet verkeer kan afluisteren, wat is privacy dan nog waard? Wat is deze “grens” van de voordeur dan nog waard?

De film “Das Leben der Anderen” laat goed zien hoe ver een overheid kan gaan in een dictatuur zonder rechtstaat en burgerrechten. In de DDR waren de middelen echter nog beperkt. Geïnstalleerde microfoontjes hadden wel een minimum hoeveelheid decibel nodig , en de man die alles zou moeten opschrijven kon kiezen wat hij wel en niet opschreef... Dat is tegenwoordig wel anders. Automatische computer scripts spugen gewoon automatisch een rapport uit met de resultaten en een analyse van alle getapte / gescande communicatie. Camera's zijn overal, zelfs een webcam op een laptop kun je beter aftapen, aldus meneer van Zwieten, landelijk officier van justitie Cybercrime. Natuurlijk onder het mom van hackers, waar de overheid ze tegen moet beschermen. Maar de overheid heeft zelf ook genoeg hackers in dienst, ze leiden ze zelfs op. En wat voor mensen zijn het die bij de AIVD en de MIVD 1.8 miljoen telefoontjes aftappen? Als ze 1,8 miljoen telefoontjes aftappen, wat tappen ze dan nog meer af? Hoeveel webcams op laptops van niets vermoedende burgers staan aan omdat iemand bij de overheid opnames aan het maken is?

Onder het mom van, “ik heb niets te verbergen, dus mij mogen ze checken, jij hebt wel bezwaar, wat heb jij dan te verbergen?” worden mensen die vragen stellen in een hoek geplaatst. Maar de vragen die Snowden en Drake opwerpen zijn zeer terecht.

Want wat is nou die rechtstaat, als privacy niet meer bestaat?
Als je bang en voorzichtig met je mening moet omgaan.
Ach wat is nou die rechtstaat, zeg mij wat is ie waard?
Wanneer iemand die afwijkt voor gek wordt verklaard. *

* Vrij naar "Over de muur" van het Klein Orkest

Vrijheid 1            Vrijheid 3

Vrijheid (1), waar hebben we het eigenlijk over

Vrijheid is een breed begrip. Wikipedia geeft als omschrijving “Vrijheid wordt meestal gezien als de mogelijkheid om te doen en laten wat men wil terwijl een ander dat ook kan, zowel in lichamelijke als in geestelijke zin.”
In het boek “de eeuw van Azie” van Kishore Mahbubani, maakt de schrijver een helder onderscheid in vrijheid. Hij onderscheidt 8 vormen van vrijheid:

• Vrijheid van gebrek. Heeft men altijd voldoende te eten; leidt niemand honger, is er geen hongersnood?
• Vrijheid van onveiligheid. Weet je zeker dat je veilig de straat op kunt, hoef je niet te vrezen voor je leven?
• Vrijheid van werkkeuze. Ben je lijfeigene, of kun je zelf kiezen voor wie je wil gaan werken
• Vrijheid van reizen. Mag je de grens over zonder te worden dood geschoten? En mag je ook weer zonder dat dit problemen oplevert terug komen?
• Vrijheid van willekeurige arrestaties en opsluiting. Wordt de rule of law gerespecteerd, staat er niemand boven de wet?
• Vrijheid van denken. Welke informatie is beschikbaar? Mag je daarvan denken wat je wilt?
• Vrijheid van meningsuiting. Mag alles wat bedacht wordt, ook worden gezegd?
• Vrijheid van leiders kiezen. Kan bevolking zelf kiezen wie ze de komende 4 jaar gaat regeren?

Door het onderscheid te maken in deze 8 vrijheden wordt duidelijk dat vrijheid een heel diffuus maar ook relatief begrip is. 2 voorbeelden:

China is een land met een beperkte vrijheid wordt wel eens gezegd. O ja? Ze hebben steeds meer te eten, ze hebben steeds meer veiligheid, ze mogen switchen van werkgever, ze mogen de grens over reizen, er komt steeds meer rule of law, ze mogen steeds meer vrij denken, ook zijn er tegenwoordig verkiezingen voor het kiezen van de burgemeester. Alleen de absolute vrijheid van meningsuiting en de vrijheid om de leiders in Peking te kiezen hebben ze niet. Het relatieve gebrek aan vrijheid van meningsuiting hangt sterk samen met een totaal andere cultuur, waarin trots op het land veel belangrijker is. Hiermee leek China zich te ontwikkelen tot een goede “dictatuur”, waarbij het land op basis van een visie werd ontwikkeld. Helaas heeft het land sinds 2015 een richting van meer en meer onderdrukking gekozen, waar bijvoorbeeld de Oeigoeren het slachtoffer van zijn geworden.

 
Irak is een land waar democratie is gebracht, vooral volgens de Amerikanen het hoogste goed aan vrijheid. De Irakezen hebben nu hun nieuwe leiders gekozen, alleen heeft 1 bevolkingsgroep, de Soennieten, afstand moeten doen van een deel van de macht. Hier waren ze niet tevreden mee, met als gevolg dat er nu gebrek heerst, onveiligheid, willekeur. Kortom de vrijheid is in Irak behoorlijk verminderd, terwijl de VS toch Irak kwam bevrijden van Saddam Hoesein, ze kwamen vrijheid brengen!

Hiermee wil ik maar aangeven dat vrijheid heel relatief is. Als de eerste vrijheden niet beschikbaar zijn (voedsel en veiligheid), zullen de andere vrijheden je veel minder interesseren. Het is dus een opgaande trap, elke vrijheid wordt pas belangrijk als de daarvoor genoemde vrijheden zijn geborgd.

             Vrijheid 2

Regels om regels te regelen

Nadat Herman Heinsbroek in 2002 de begrippen Normen en Waarden herintroduceerde in de politiek, heeft premier Balkenende dit overgenomen en in 2004 geprobeerd een Europese discussie hierover van de grond te krijgen. Door de moord op Theo van Gogh werd de aandacht afgeleid en kwam de discussie niet van de grond. Helaas geen discussie, helaas dus ook geen bewustwording bij het publiek van het nut en noodzaak van normen en waarden. Vervaging van normen en waarden is in Nederland een enorm groot probleem aan het worden. Iedereen doet wat goed is in zijn eigen ogen, om het bijbelboek Richteren te citeren. Gevolg hiervan is dat uiteindelijk de vrijheid in de samenleving, de collectieve vrijheid, afneemt. Collectieve vrijheid bestaat bij de gratie van het opgeven van individuele vrijheid. Om een voorbeeld te noemen, wil het verkeer goed functioneren, dan zijn er verkeersregels nodig: in Nederland rijden we rechts, we stoppen voor een rood licht, met alcohol op ga je niet achter het stuur etc. De individuele vrijheid wordt hierbij ingeperkt: je mag niet links rijden, door rood licht rijden wordt beboet, je mag met alcohol op niet gaan rijden etc. Je kunt dit natuurlijk heel vervelend vinden, ik word immers beknot in mijn bewegingsvrijheid, maar de regels zijn noodzakelijk om als samenleving als geheel veilig en goed met elkaar te kunnen samenleven. Individuele vrijheid zal je echter alleen opgeven als je je ervan bewust bent dat je samen met anderen in een samenleving leeft. Als je echter alleen maar voor jezelf leeft en geen oog meer hebt voor de mensen in je omgeving wordt je individuele vrijheid het belangrijkste. En dat is nu precies de zorgwekkende ontwikkeling die plaatsvindt in de huidige samenleving: ik moet mij maximaal kunnen ontplooien, ik moet bewegingsvrijheid hebben, ik moet onafhankelijk zijn, als ik … wil, dan moet dat toch kunnen? Maar daar waar individuele vrijheid maatgevend wordt, gaat dit ten koste van de collectieve vrijheid. Wil de samenleving dan toch nog blijven functioneren, dan moet de overheid de collectieve vrijheid gaan handhaven door middel van regels. Als de nationale sport lijkt te worden, zoek de mazen in de wet, in plaats van, leef de wet na in de geest van de wet, lees, als normen en waarden verdwijnen, dan moet de overheid dus alles gaan dichttimmeren, dan zijn regels nodig om regels te regelen. Ik noem een paar voorbeelden die de laatste tijd langs zijn gekomen:

• Strengere alcolholcontroles als er meer mensen met alcohol achter het stuur kruipen. Zodat er minder verkeersslachtoffers vallen
• Geen alcohol meer onder de 18 in plaats van 16, als steeds meer en steeds jongere kinderen zich in een coma zuipen, of bij de alcoholpoli hun maag moeten laten leegzuigen. Zodat een VWO-er vanwege de opgelopen hersenbeschadiging niet meer als VMBO-er uit het ziekenhuis komt.
• Decibelbeperking op mp3-spelers als steeds meer mensen gehoorbeschadiging oplopen omdat ze de mp3-speler te hard hebben staan en daardoor in de toekomst een gehoorapparaat nodig hebben. Zodat in de toekomst de ziektekosten niet de pan uit rijzen.
• Een Electronisch patientendossier om ervoor te zorgen dat misstanden sneller kunnen worden aangekaart en aangepakt. Zodat minder kinderen mishandeld worden en er minder kinderen op straat terecht komen.

Oftewel, allemaal inperking van de individuele vrijheid, om ervoor te zorgen dat de collectieve vrijheid gewaarborgd blijft. Leuk? Nee. Noodzakelijk? Als normen en waarden in de mensen zelf niet terugkeren helaas wel.