De eikenprocessierups (Thaumetopoea processionea) lijkt elk jaar voor meer overlast te zorgen in Nederland. Het wordt erger en erger en meer en meer mensen hebben er last van. De vraag is hoe het kan dat het elk jaar erger lijkt te worden en wat daaraan kan worden gedaan.
Daarnaast moet deze rups een eik hebben om op te leven. In de Nederlandse bossen zijn eiken niet een zeer dominante groep, bijna 20% van de Nederlandse bomen in het bos is (Amerikaanse en inlandse) eik (bron). Bij gemeenten is echter 30 tot soms wel 75% van de bomen een eik (bron). Hij heeft namelijk weinig onderhoud nodig, en als de boom gekapt moet worden, kun je het eikenhout altijd kwijt. Een ideale boom voor gemeenten dus.
Echter, hoe dominanter de eik aanwezig is, hoe groter de eikenprocessierups plaag kan worden. Volgens de NOS is de rups nu bijna in heel Nederland doorgedrongen met uitzondering van een aantal kustgemeenten. In 2019 leek het probleem ook erger te zijn dan in de jaren daarvoor.
Maar daarnaast moeten er weinig (natuurlijke) vijanden zijn.
De eikenprocessierups heeft echter in theorie meer dan genoeg natuurlijke vijanden. Veel vogels lusten de rups (latijnse namen toegevoegd ivm grafiek verderop), zoals de:
Zijn de aantallen van de natuurlijke vijanden afgenomen? Over de insecten is het lastig om een directe uitspraak te doen, omdat daar geen goede data over beschikbaar is (bron). De vergelijking van de vlinderdata met de gegevens van het Duitse onderzoek (waaruit bleek dat de insecten populatie achteruit is gegaan), laten gelijke trends zien tussen de Duitse afname van insecten en de afname van vlinders in Nederland. Daaruit valt de voorzichtige conclusie te trekken dat de insectenpopulatie hier ook in grote mate moet zijn afgenomen.
Wat betreft de vogels, hier is wel veel informatie over. Sinds de jaren 80 worden vogeltellingen gehouden, zowel in Nederland (Website Sovon), als op Europees niveau (Website pecbms). Op basis van beide data bronnen lijkt het aantal vogels redelijk gelijk te blijven, maar worden een aantal soorten dominanter. Er zijn 7 soorten afgenomen, 5 zijn toegenomen en 2 zijn ongeveer gelijk gebleven.
Omdat de bovenstaande grafiek geindexeerde data laat zien, kun je dit niet vertalen naar aantallen: als een soort geindexeerd toeneemt en een andere geindexeerd afneemt kan er namelijk zowel een toename als een afname van het totaal aantal vogels van deze 2 soorten gezamenlijk optreden, afhankelijk van hoeveel vogels er van de individuele soorten waren.
De vogelstichting heeft echter ook inschattingen over aantallen broedparen. Op basis daarvan lijkt het dat in Nederland het aantal vogels wat ook eikenprocessierups eet, redelijk gelijk gebleven.
Een heel belangrijke factor is uiteindelijk naar mijn idee de biodiversiteit van het leefgebied rond de eikenbomen. De leefgebieden in het Nederlandse landschap zijn drastisch veranderd, door de schaalvergroting van de landbouw, maar ook door verstedelijking. Ik verbaas me er tegenwoordig over hoe weinig vogels ik tegenwoordig zowel 's avonds en 's ochtends nog hoor en hoe weinig insecten er rondvliegen (ik woon in de randstad).
Deze aspecten maken het m.i. voor veel vogels en insecten steeds moeilijker om te overleven in de buurt van de voedselbron, zijnde de eikenprocessierups. Voor insecten zijn er vaak geen bloemen het hele jaar rond, waardoor insecten niet in de buurt kunnen overleven. Veel insecten zijn daarbij afhankelijk van hun specifieke waardplanten, zonder deze planten kunnen zij niet overleven.
Bestrijding is wenselijk, maar werken aan een gezond ecosysteem waardoor de plaag niet optreedt is uiteindelijk de beste oplossing. Minder monoculturen van rijen met eikenbomen, meer bloembedden die het hele jaar door bloeien en het ophangen van nestkasten voor de rupseters kan al bijdragen aan een beweging richting een uitgebalanceerd ecosysteem.
Alleen bestrijden met gif/ bacterien/ nematoden of branden/wegzuigen is uiteindelijk dweilen met de kraan open, waarbij niet wordt gewerkt aan versterking van het ecosysteem. Geen sterk divers ecosysteem maakt dat de rups ook volgend jaar weer een plaag kan worden.
https://biocontrol.entomology.cornell.edu/pathogens/nematodes.php
https://www.boomzorg.nl/upload/artikelen/bz111eikenprocessierups.pdf
https://www.boomzorg.nl/upload/artikelen/bz410nematodenproef.pdf
http://edepot.wur.nl/118013
http://edepot.wur.nl/382736
https://eenvandaag.avrotros.nl/item/overlast-eikenprocessierups-is-onze-eigen-schuld/
https://www.gelderlander.nl/overbetuwe/eiken-gekapt-in-strijd-tegen-rups~a7992d9e/
http://www.kvlt.be/kvlt/projecten/bioBestrijders/biotopen.htm
https://nos.nl/artikel/2293185-gemeenten-willen-centrale-regie-tegen-eikenprocessierups.html
https://www.oakie.info/
http://www.plantenziektekunde.nl/klein-sub-aaltjeseikenprocessierups/
https://processierups.nu/
https://www.rivm.nl/publicaties/gezondheidsaspecten-van-eikenprocessierups-update-van-wetenschappelijke-literatuur
https://www.rivm.nl/eikenprocessierups
https://www.rtlnieuws.nl/nieuws/artikel/4801206/eikenprocessierups-jeuk-vlinder-bestrijding-bacterien
https://www.verhoevegroen.com/eikenprocessierups-bestrijden/
https://www.vlinderstichting.nl/vlinders/overzicht-vlinders/details-vlinder/eikenprocessierups
https://www.volkskrant.nl/nieuws-achtergrond/kleurrijke-berm-als-wapen-tegen-plagen-en-biodiversiteitsverlies~b4a4d364/https://www.wur.nl/nl/nieuws/Inventarisatie-ruim-20-duizend-eiken-sterke-toename-eikenprocessierups.htm
https://www.hortipoint.nl/tuinenlandschap/grondnesten-maken-beheersing-epr-ingewikkelder/
Goede leefomgeving voor de rups
De eikenprocessierups is aan een opkomst bezig. Allereerst is dit veroorzaakt door het warmer worden van Nederland, waardoor het leefklimaat hier idealer wordt voor deze rups.Daarnaast moet deze rups een eik hebben om op te leven. In de Nederlandse bossen zijn eiken niet een zeer dominante groep, bijna 20% van de Nederlandse bomen in het bos is (Amerikaanse en inlandse) eik (bron). Bij gemeenten is echter 30 tot soms wel 75% van de bomen een eik (bron). Hij heeft namelijk weinig onderhoud nodig, en als de boom gekapt moet worden, kun je het eikenhout altijd kwijt. Een ideale boom voor gemeenten dus.
Echter, hoe dominanter de eik aanwezig is, hoe groter de eikenprocessierups plaag kan worden. Volgens de NOS is de rups nu bijna in heel Nederland doorgedrongen met uitzondering van een aantal kustgemeenten. In 2019 leek het probleem ook erger te zijn dan in de jaren daarvoor.
 |
| Bron: https://nos.nl/artikel/2293185-gemeenten-willen-centrale-regie-tegen-eikenprocessierups.html |
Natuurlijke vijanden van de rups
Een plaag kan alleen maar een plaag worden, als hij zich ook makkelijk kan verspreiden. Voor de situatie van de eikenprocessierups is dat het geval: omdat de eik een veel voorkomende boom is en vaak in rijen langs lanen wordt geplant, kan de rups zich makkelijk verplaatsen naar de volgende eikenboom.Maar daarnaast moeten er weinig (natuurlijke) vijanden zijn.
De eikenprocessierups heeft echter in theorie meer dan genoeg natuurlijke vijanden. Veel vogels lusten de rups (latijnse namen toegevoegd ivm grafiek verderop), zoals de:
- pimpelmees/ Cyanistes caeruleus,
- koolmees/ Parus major,
- spreeuw/ Sturnus vulgaris,
- zwarte mees/ Periparus ater,
- glanskop/ Poecile palustris,
- matkop/ Poecile montanus,
- boomklever/ Sitta europaea,
- boomkruiper/ Certhia brachydactyla,
- grauwe vliegenvanger/ Muscicapa striata,
- staartmees/ Aegithalos caudatus,
- heggenmus/ Prunella modularis,
- roodborst/ Erithacus rubecula,
- winterkoning/ Troglodytes troglodytes
- koekoek/ Cuculus canorus.
Zijn de aantallen van de natuurlijke vijanden afgenomen? Over de insecten is het lastig om een directe uitspraak te doen, omdat daar geen goede data over beschikbaar is (bron). De vergelijking van de vlinderdata met de gegevens van het Duitse onderzoek (waaruit bleek dat de insecten populatie achteruit is gegaan), laten gelijke trends zien tussen de Duitse afname van insecten en de afname van vlinders in Nederland. Daaruit valt de voorzichtige conclusie te trekken dat de insectenpopulatie hier ook in grote mate moet zijn afgenomen.
Wat betreft de vogels, hier is wel veel informatie over. Sinds de jaren 80 worden vogeltellingen gehouden, zowel in Nederland (Website Sovon), als op Europees niveau (Website pecbms). Op basis van beide data bronnen lijkt het aantal vogels redelijk gelijk te blijven, maar worden een aantal soorten dominanter. Er zijn 7 soorten afgenomen, 5 zijn toegenomen en 2 zijn ongeveer gelijk gebleven.
 |
| Bron: https://pecbms.info/trends-and-indicators/species-trends/all/yes/species/aegithalos-caudatus,certhia-brachydactyla,cuculus-canorus,cyanistes-caeruleus,erithacus-rubecula,muscicapa-striata,parus-major,periparus-ater,poecile-montanus,poecile-palustris,prunella-modularis,sitta-europaea,sturnus-vulgaris,troglodytes-troglodytes/ |
Omdat de bovenstaande grafiek geindexeerde data laat zien, kun je dit niet vertalen naar aantallen: als een soort geindexeerd toeneemt en een andere geindexeerd afneemt kan er namelijk zowel een toename als een afname van het totaal aantal vogels van deze 2 soorten gezamenlijk optreden, afhankelijk van hoeveel vogels er van de individuele soorten waren.
De vogelstichting heeft echter ook inschattingen over aantallen broedparen. Op basis daarvan lijkt het dat in Nederland het aantal vogels wat ook eikenprocessierups eet, redelijk gelijk gebleven.
Een heel belangrijke factor is uiteindelijk naar mijn idee de biodiversiteit van het leefgebied rond de eikenbomen. De leefgebieden in het Nederlandse landschap zijn drastisch veranderd, door de schaalvergroting van de landbouw, maar ook door verstedelijking. Ik verbaas me er tegenwoordig over hoe weinig vogels ik tegenwoordig zowel 's avonds en 's ochtends nog hoor en hoe weinig insecten er rondvliegen (ik woon in de randstad).
 |
| Bron: https://scontent-ams4-1.xx.fbcdn.net/v/t1.0-9/61186604_330709094287126_5962596702106943488_n.jpg?_nc_cat=104&_nc_oc=AQnByGuXYxmfPPw4XMy9OMqP-wkfxZJdhJrnwa7JPORFHKlnUAL9oWtlhqE-GT2nHVo&_nc_ht=scontent-ams4-1.xx&oh=0431c84ba13afc8ae29cf3bb44cab4f0&oe=5DCFF244 |
Deze aspecten maken het m.i. voor veel vogels en insecten steeds moeilijker om te overleven in de buurt van de voedselbron, zijnde de eikenprocessierups. Voor insecten zijn er vaak geen bloemen het hele jaar rond, waardoor insecten niet in de buurt kunnen overleven. Veel insecten zijn daarbij afhankelijk van hun specifieke waardplanten, zonder deze planten kunnen zij niet overleven.
Mogelijkheden voor bestrijding van de rups
Het probleem van de eikenprocessierups vraagt om een goede oplossing en bestrijding met zoveel overlast is eigenlijk niet aan te ontkomen. Er zijn verschillende mogelijkheden die her en der worden gebruikt, waarvan sommige mijns inziens meer kwaad doen dan goed.- Toepassing van Dimilin (Chemische bestrijding): Deze insecticide dood eikenprocessierupsen, doordat het voorkomt dat rupsen kunnen vervellen of verpoppen. Dit middels is echter een niet soort specifiek middel en beinvloed dus alle vervellende of verpoppende insecten, ook natuurlijke vijanden van de rups.
- Toepassing van Xentari (Biologische bestrijding): Xentari is een bacterien preparaat dat in het nest wordt ingebracht. De werkzame bacterie is de Bacillus thuringiensis. Als deze in de rups zit, maakt deze een gat in de maag, zodat de rups sterft. Deze bacterie kan echter alle rupsen doden die tot de Lepidoptera orde (de vlinders) behoren.
- Toepassing van nematoden/aaltjes (Biologische bestrijding): Bij het laatste middel gaat het om microscopisch kleine aaltjes, de Steinernema feltiae. Deze aaltjes leven normaal gesproken in de bodem. Ze worden op de rupsen gespoten en moeten vrij snel de rups vinden om te overleven. De aaltjes dringen de rupsen binnen en brengen een bacterie in de rups die zorgt dat de rups doodgaat. De aaltjes eten vervolgens de rups op.
- Het nest wegbranden. Dit is echter een methode die gevaarlijk kan zijn als het droog is en die de boom kan beschadigen. Daarnaast kunnen door de warmte de haartjes van de rupsen verwaaien.
- Wegzuigen: door de samengeklonterde groepen rupsen op te zuigen worden de populaties rupsen verkleind.
- Lokken met lokstoffen: Rupsen kunnen worden gelokt met onder andere feromonen. Hier komen de mannetjes op af, en door deze te vangen stopt de voortplanting van zelf. Onderzoek hiernaar bij de WUR, ligt helaas stil door geldgebrek.
- Bomen kappen: omdat in veel gemeenten monoculturen zijn ontstaan van rechte lanen met alleen maar eiken en weinig biodiversiteit eromheen, zullen hier een deel van de eiken moeten worden gekapt en vervangen door andere bomen. Hierdoor worden de monoculturen doorbroken, zodat de rups niet eindeloos door kan hoppen van de ene naar de volgende eikenboom. Te massaal kappen van de eikenbomen is niet wenselijk: van de eik zijn wel 350 insectensoorten afhankelijk.
- Creeren van biodiversiteit: Zoals de infographic eerder al aangaf kan door een andere indeling van het landschap de biodiversiteit vergroot. Hierbij gaat het ook om het creeeren van de juiste bloembedden, zodat vleermuizen, insecten en vogels kunnen overleven. Maar ook het simpelweg ophangen van nestkasten voor kool- en pimpelmezen kan al helpen.
Conclusie
De eikenprocessierups kan dankzij de opwarming van Nederland steeds beter gedijen in Nederland. Doordat gemeenten veel eiken planten, hebben de rupsen meer dan genoeg voedsel. Daarnaast kunnen veel natuurlijke vijanden niet het hele jaar rond leven in de buurt van de eiken vanwege onvoldoende biodiversiteit. De eikenprocessierups kan daardoor een plaag worden.Bestrijding is wenselijk, maar werken aan een gezond ecosysteem waardoor de plaag niet optreedt is uiteindelijk de beste oplossing. Minder monoculturen van rijen met eikenbomen, meer bloembedden die het hele jaar door bloeien en het ophangen van nestkasten voor de rupseters kan al bijdragen aan een beweging richting een uitgebalanceerd ecosysteem.
Alleen bestrijden met gif/ bacterien/ nematoden of branden/wegzuigen is uiteindelijk dweilen met de kraan open, waarbij niet wordt gewerkt aan versterking van het ecosysteem. Geen sterk divers ecosysteem maakt dat de rups ook volgend jaar weer een plaag kan worden.
Bronnen:
https://www.ad.nl/amersfoort/amersfoort-zet-mezen-en-vleermuizen-in-tegen-eikenprocessierups~ab906499/https://biocontrol.entomology.cornell.edu/pathogens/nematodes.php
https://www.boomzorg.nl/upload/artikelen/bz111eikenprocessierups.pdf
https://www.boomzorg.nl/upload/artikelen/bz410nematodenproef.pdf
http://edepot.wur.nl/118013
http://edepot.wur.nl/382736
https://eenvandaag.avrotros.nl/item/overlast-eikenprocessierups-is-onze-eigen-schuld/
https://www.gelderlander.nl/overbetuwe/eiken-gekapt-in-strijd-tegen-rups~a7992d9e/
http://www.kvlt.be/kvlt/projecten/bioBestrijders/biotopen.htm
https://nos.nl/artikel/2293185-gemeenten-willen-centrale-regie-tegen-eikenprocessierups.html
https://www.oakie.info/
http://www.plantenziektekunde.nl/klein-sub-aaltjeseikenprocessierups/
https://processierups.nu/
https://www.rivm.nl/publicaties/gezondheidsaspecten-van-eikenprocessierups-update-van-wetenschappelijke-literatuur
https://www.rivm.nl/eikenprocessierups
https://www.rtlnieuws.nl/nieuws/artikel/4801206/eikenprocessierups-jeuk-vlinder-bestrijding-bacterien
https://www.verhoevegroen.com/eikenprocessierups-bestrijden/
https://www.vlinderstichting.nl/vlinders/overzicht-vlinders/details-vlinder/eikenprocessierups
https://www.volkskrant.nl/nieuws-achtergrond/kleurrijke-berm-als-wapen-tegen-plagen-en-biodiversiteitsverlies~b4a4d364/https://www.wur.nl/nl/nieuws/Inventarisatie-ruim-20-duizend-eiken-sterke-toename-eikenprocessierups.htm
https://www.hortipoint.nl/tuinenlandschap/grondnesten-maken-beheersing-epr-ingewikkelder/
Geen opmerkingen:
Een reactie posten